Het recept voor een doelgerichte, structurele aanpak leesvaardigheid

Bianca Lammers Onderwijsadvies

Het Nationaal Programma Onderwijs, 8,5 miljard voor het onderwijs, is gepresenteerd. Dat er geïnvesteerd moet worden in onderwijs, dat is wel duidelijk. En de oproep van het onderwijsveld is helder. Laten we gaan voor een toekomstbestendige verandering en niet voor het wegwerken van “achterstanden”. Dat onderschrijf ik volledig, net als het zorgen voor een brede ontwikkeling van leerlingen en het denken vanuit leerpotentieel van leerlingen. Er wordt van scholen verwacht dat ze zelf een plan schrijven en de maatregelen kiezen die het beste bij hun situatie past, daarvoor krijgen ze een menukaart ontwikkeld door wetenschappers en het onderwijsveld.

Op de menukaart zal zeker het gerecht leesonderwijs staan. Al jaren wordt het onderwijs geconfronteerd met de tegenvallende leesprestaties en dalende motivatie in het leesonderwijs. De PISA -resultaten blijven tegenvallen en aan scholen de oproep om te komen tot een doelgerichte, structurele aanpak van de leesproblematiek. De oproep is helder, maar is het voor iedereen duidelijk wat een doelgerichte, structurele aanpak is? Op dit moment zie ik ontzettend veel initiatieven die ervoor kiezen om de dalende motivatie aan te pakken om zo de leesproblematiek op te lossen. Bibliotheken en scholen werken samen, er is een enorm aanbod van goede websites die kunnen helpen om het juiste boek te kiezen en trainingen “leesplezier en motivatie” springen als paddenstoelen uit de grond. Allemaal goede initiatieven en deze zullen zeker een steentje kunnen bijdragen. Maar los je zo het probleem op? Kunnen leerlingen wanneer ze gemotiveerd zijn om teksten te lezen ook toepassen, verbanden leggen, reflecteren op (verborgen) meningen, evalueren in andere nieuwe situaties en vraagstellingen beantwoorden? Het zal zeker bijdragen, maar het is natuurlijk niet voldoende. En wat als een leerling lezen gewoon niet leuk vindt? Is dit dan een leerling met een leesprobleem? Kan deze de doelen dan niet halen? Kunnen we iedere leerling leren om plezier te hebben in lezen? Als je het vergelijkt met sport, niet ieder kind of volwassene houdt van sport of heeft er plezier in, terwijl we weten dat het heel goed is voor ons. Leesmotivatie is dus geen doel op zich.

Het ontwikkelen en begeleiden van de leesvaardigheid is complex en het onlangs verschenen “Leer ze lezen” van Didactief, laat dat nogmaals duidelijk zien. Je leest hier 23 onderzoeken die de basiskennis vormen voor een goede aanpak op leesvaardigheid. Dit zijn geen recente onderzoeken en ze laten zien dat we al heel lang weten wat werkt. Het belang van kennis van de wereld is bijvoorbeeld al sinds 1984 bekend vanuit onderzoek. Wat maakt nu, dat we wel weten wat werkt, maar dat niet toepassen? Je ziet dat aanbieders zoals methodemakers, trainings- en adviesbureaus en leerkrachten, er op onderdelen kennis uit halen en hier een aanbod mee creëren. Zo zijn er keuzes gemaakt om strategieën centraal te stellen of het lezen van woordrijen zonder tekst, tempo lezen, close reading als methode of verwerkt in een methode, leesmotivatie, woordenschat in een methode en de hype van dit moment, kennis van de wereld. Als je het vergelijkt met de ingrediënten van een recept, dan hebben ze ieder hun eigen smaak en toegevoegde waarde, maar samen vormen ze het gerecht voor op de menukaart.

De 23 onderzoeken vormen samen de basis ingrediënten voor een structurele, doelgerichte aanpak van de leesvaardigheid. Leerlingen leren lezen door directe instructie, veel oefenen, een rijk taalaanbod in de klas en betekenisrijk taal- en leesonderwijs. Om Het Leesoffensief te laten slagen moeten we leraren helpen om de kennis toe te passen.

Onderzoek laat zien welk recept we hiervoor nodig hebben. Uit het kookboek heb ik gekozen voor het meta onderzoek naar de effecten van coaching op leerkrachtinstructie en leerlingprestatie. (Kraft, Blazar, &Hogan, 2018).

Leerkrachten staan iedere dag voor een unieke uitdaging om leerlingen met een diversiteit in kennis, vaardigheden en behoeften te begeleiden.

Laten we beginnen met het feit dat prestaties van leerlingen niet zullen toenemen zonder verandering in kennis en vaardigheden van leraren en de praktijk in de klas. Er wordt logischerwijs vaak gekozen voor nascholing (training, workshops, presentaties) om te investeren in kennis en vaardigheden. Uit onderzoek blijkt dit type investeringen beperkte resultaten te hebben en zorgen vaker niet dan wel, voor verbetering van de onderwijspraktijk. Veel leerkrachten en directeuren zullen dit herkennen. Je gaat naar een scholing, je raakt enthousiast en je wilt ermee aan de slag. Maar de waan van de dag zorgt ervoor dat het toch wegzakt. Of je hebt een workshop gevolgd en je wilt er met je team mee aan de slag, maar het lukt je niet om dit over te brengen. Of de presentatie die je volgde, gaf je wel veel kennis maar hoe pas je dat toe in de praktijk?’ Op dit moment volgen velen online scholingen of bekijken instructievideo’s. Deze blijken een zelfs een negatief effect te hebben op de kwaliteit van het instructieniveau. En juist deze is zo belangrijk voor het verhogen van leerlingprestaties. Onderzoekers hebben aangetoond dat er een relatief grote verandering noodzakelijk is in leesinstructie om leerlingen beter te laten begrijpen wat ze lezen en deze zijn niet verwerkt in de huidige methodes. Een methode kan zorgen voor een goed aanbod, maar versterkt leerkrachten niet in vaardigheden.

Een effectief scholingsprogramma doet dat wel. Onderzoek ((Allen et al., 2015; Desimone & Garet, 2015) toont aan dat een programma aan de volgende eisen moet voldoen:

- Teamscholingen op maat, passend bij de school en de vraag van leerkrachten.

- Praktijkgericht, kennis verbinden met praktijk. Oefenen tijdens de scholing en morgen aan de slag.

- Focus op leerkrachtvaardigheden.

- Over een langere periode (gemiddeld 2 jaar).

- Gekoppeld aan inhoud vakgebied lezen.

- Coaching in de praktijk (30 minuten per coachingsmoment).

Van al deze aspecten blijkt coaching het grootste effect op de leesinstructie en leerlingprestaties te hebben. Coaching is nodig om de training in kennis en vaardigheden te vertalen naar de klas. De effecten van coaching zijn hoger dan pre-teaching, trainingen, workshops en presentaties, data gedreven instructie en verlenging van leertijd.

Er zijn interventies die dezelfde effecten hebben als coaching, namelijk grote reducties in klasgrootte en een hoge dosis bijles. Deze worden ook genoemd in het onderwijsveld zijn een goede investering, maar lossen de problematiek niet structureel op. En als coaching gecombineerd wordt met een leesvaardigheidstraining, dat voldoet aan de eisen van een effectief scholingsprogramma, is het effect op de leesinstructie en leerlingprestaties het grootst. En dan ben je bezig met een doelgerichte, structurele aanpak.

Samengevat, leerkrachten en uiteindelijk de leerlingen, profiteren het meeste van het aanbieden van kennis in teamtrainingen op maat in combinatie met het werken met een coach in hun eigen praktijk om zo hun vaardigheden te versterken.

Met de basis ingrediënten en het recept van een effectief scholingstraject krijg je een goed gerecht voor een doelgerichte, structurele aanpak. Ga je voor een vijfsterrengerecht dan moeten er nog wat andere ingrediënten toegevoegd worden. Zie onder andere het blog van mijn collega Karin van de Mortel (https://www.onderwijsadviseurs.com/post/dit-is-de-essentie-van-verdiepend-lezen)

Smakelijk eten!